متدهای پیش‌بینی در مرکز پژوهشی بتا
شبکههای اجتماعی
رسانههای ارتباط جمعی و به‌ویژه شبکههای اجتماعی مجازی، در عصر حاضر نقش عمده و مهمی را در عرصه تغییر و تحولات اجتماعی بر عهده دارند و این وسایل منشأ بسیاری از تحولات معاصر، راهنما و کنترل‌کننده جریان‌ها و تحولات در جهان محسوب می‌شوند.
در جهان معاصر که موسوم به «عصر اطلاعات و ارتباطات» است و کارکرد و اهمیت رسانه‌ها بر کسی پوشیده نیست. یکی از کارکردهای ویژه رسانه‌ها، و خصوصا شبکههای اجتماعی مجازی، اطلاع‌رسانی و پوشش خبری است. این مجموعه‌ها با ایجاد پوشش خبری کامل در زمینه‌های مختلف اعم از اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و…، سعی در جهت دهی به افکار عمومی به‌سمت اهداف خود را دارند. از این رو، شناخت نحوه اطلاع‌رسانی شبکههای اجتماعی مجازی در رابطه با حوادث و تحولات جهانی، امری لازم و ضروری است.
به دلیل گستردگی حوزه تسلط شبکههای اجتماعی مجازی در جوامع امروزی و نیز برخورداری این پدیده از ویژگی سیال و پویا بودن، لازم است که همگام با رشد و تکامل تکنولوژی و محتویات شبکههای اجتماعی مجازی، در ابعاد مختلف، کارکرد آنها، به‌ویژه نقش آنها در تحولات اجتماعی، در عصر جهانی شدن مطالعات بیشتری صورت بگیرد.
در دنیای ارتباطات علمی، شبکههای اجتماعی را می‌توان از بسترهای مؤثر در تولید علم، اشتراک عقاید و رشد فردی و اجتماعی دانست. هدف شبکه اجتماعی این است که با فراهم آوردن امکان ارتباط بین سرمایه‌های فردی و تشکیل سرمایه اجتماعی، به رشد و ارتقای سطح علم کمک کند.
یکی از کارکردهای اساسی رسانه‌ها، از جمله شبکههای اجتماعی، اطلاع رسانی از تحولات و وقایعی است که در محیط اجتمـاعی واقع می‌شوند. پیشرفت بهت‌انگیز وسایل ارتباط جمعـی در قـرن حاضـر، جهان را به دهکده کوچکی تبدیل‌کرده که انسان‌ها امکان اطـلاع‌یـابی از همه وقـایع و حـوادث جهـان را به‌طـور سـریع و جـامع دارند. در عصر ارتباطات هیچ حادثه‌ای هر چند در دورترین نقاط، منحصر به یک منطقه جغرافیایی خاص نیست و از این رو سـه ویـژگـی: فـرازمـانی، فـرامـکانی و سـرعت فـوق‌العـاده ازخصیصه‌های وسایل ارتباط‌جمعی است.
امروزه تمامی ابعاد زندگی فردی واجتماعی انسان‌ها در رسانه‌ها رسوخ کرده و از خصوصی‌ترین رفتار انسان‌ها تا بزرگترین تغییـرات نهـادهای اجتمـاعی و ساختـارهای فرهنگـی و سیاسـی از طریق رسانه‌ها ارائه میگردد.
هدف کلی هر شبکه اجتماعی، ایجاد سرمایه اجتماعی و تسهیل ارتباط بین متخصصان، هنرمندان و صاحبان حرفه‌های متعدد است. تبدیل سرمایه فردی به سرمایه اجتماعی، از مسائل مهم و مورد توجه تمامی حوزههای علمی است. از این طریق، دانش فردی به دانش جمعی تبدیل میگردد و در واقع از دانایی جمعی برای حل مسائل و مشکلات دنیای علم بهره‌برداری میشود.
هدف از جهانی شدن، نیل به عصر جهانی است و مشخصه عصر جهانی از نظر بسیاری از اندیشمندان فروریختن مرزبندی‌های مصنوعی و حضور جدی مرزبندی‌های طبیعی است. به گفته آنان مرزهای مصنوعی که حاوی خط‌کشی‌های ملی و نژادی است پس از عصر حاکمیت دولت-ملت‌ها به وجود آمده است که مرزهای طبیعی جای آنها را میگیرد. مرزهای طبیعی که تابع سرزمین نبوده و توسط گروههای همفکر و دارای منافع مشترک به وجود می‌آید درعین پراکندگی در سطح جهان، جوامع نوین و متداخلی را تشکیل می‌دهد که نمونه زنده آن گروههای طرفدار محیط‌زیست است. به هر صورت، تأثیرگذاری و نقش وسایل ارتباط جمعی در مسائل و قضایای سیاسی از مسلمات جهان امروز است و گاه بخش بزرگی از راهبری سیاسی، اطلاع‌رسانی در مورد مسائل داخلی و جهانی، معرفی سیاستمداران، ایجاد دگرگونی در ساختارهای مستبدانه دولت‌ها و… به‌عهده گردانندگان این ابزارها است و محتویات سیاسی این وسایل، حجم بزرگی از ذهنیت شهروندان در مورد مسائل سیاسی را به‌وجود آورده و سازمان‌دهی می‌کند.
اطلس فضای مجازی جامعه ایران
تلگرام
تلگرام یکی از پیامرسانهای اجتماعی است که ویژگیهای منحصر به فرد خود را دارد. این پیامرسان از طریق کانال‌های خبری رسمی و غیررسمی و گروههای متنوع به تولید، مصرف و انتشار محتوا میپردازد. امکانات تلگرام عبارتند از: ارسال پیام متنی، تصویر، فیلم، فایل، ارسال کامنت در کانال‌ها، تماس صوتی، تصویری و … است. از سوی دیگر امکان تشکیل گروه و سوپر گروهها در تلگرام وجود دارد. البته قابلیت گروهها با سوپر گروهها متفاوت است. این تمایزات عبارتند از: تعداد اعضا گروه، سنجاق کردن پستهای مهم، حذف پیامهای غیرمرتبط، امکان مشاهده افراد آنلاین توسط مدیر گروه، امکان تبلیغ در سوپرگروه‌ها و … این امر منجر به اقبال عمومی و همه‌گیری این شبکه اجتماعی در جامعهی ایرانی گردیده است. آمارهای منتشر شده از سوی مرکز پژوهشی بتا از ۴۹ میلیون کاربر ایرانی عضو شده در این شبکه‌اجتماعی خبر می دهد. به عبارتی حجم بیش از نیمی از جمعیت ایران از این پیامرسان اجتماعی استفاده کرده یا میکنند. همین امر حاکی از اهمیت این پیامرسان اجتماعی در ایران است. همچنین۹۰۰ میلیون پیام تنها بهوسیلۀ ۲.۸ میلیون کانال فارسی زبان در تلگرام منتشر میگردد. لازم به اشاره است که تعداد پستهای بستر تلگرام در مجموع بیش از ۱۷۰ میلیارد نمایش را به خود اختصاص داده است که این امر بیانگر جایگاه موثر پیام رسان تلگرام در میان کاربران ایرانی است.
توییتر
توییتر ترکیبی از رسانههای اجتماعی، وبلاگنویسی و متن محور است. بستر توییتر مبتنی بر فضای نخبگانی جامعه شکل گرفته است. ژانرهای این پلتفرم مبتنی بر دادو ستد گفتمانها، اخبار و اطلاع‌رسانیهای سریع سیاسی است. به عبارتی توییتر این امکان را برای کاربران فراهم مینماید تا مطالبی درباره بزرگترین اخبار و رویدادهای روز ایجاد گردد. این شبکه اجتماعی با توجه به ویژگی‌هایش در جامعهی ایران جایگاه دارد. گزارش مرکز پژوهشی بتا حاکی از آن است که در ایران بیش از ۳.۲ میلیون کاربر توییتری دارد که در طول یک سال حدود ۷۹۰ میلیون توییت منتشر میکنند. همچنین بیش از ۲.۱ میلیارد لایک نسبت به توییتهای انتشار یافته توسط کاربران شناسایی شده ایرانی صورت میگیرد. این رسانه اجتماعی کاربران محدودتری از تلگرام دارد با این وجود تعداد پیامها و لایکهای این رسانه اجتماعی با این تعداد کاربر نشانگر اهمیت داشتن این رسانه اجتماعی است.
اینستاگرام
دنیای اینستاگرام با دنیای تلگرام و توییتر متفاوت است. لازم به اشاره است که مختصات هر شبکه اجتماعی منحصر به فرد است. به عبارتی با وجود اشتراکات موجود در شبکههای اجتماعی، ژانرهای هر شبکهی اجتماعی با شبکههای اجتماعی دیگر متفاوت است. بستر اینستاگرام با افکارعمومی و زندگی روزمره کاربره ارتباط نزدیکی دارد. فهم و درک چشمانداز کلی مردم جامعه
به وسیله ارزیابی این فضا میسر میگردد. ژانرهای اینستاگرام عبارتند از: عکاسی، آشپزی، طرفداران سلبریتیها، اینفلوئنسرها، انگیزشی و … همچنین اینستاگرام قابلیت متعددی دارد که شامل: هشتگ زدن (برچسبگذاری پستها)، جستوجو و کشف مطالب و تصاویر جدید (اکسپلورر)، منشن (اشاره کردن)، کالکشن، کامنت، کپشن، لایو، استوری و غیره. آمارها بیانگر این است که این بستر در جهان بیش از یک میلیارد و دویست میلیون کاربر دارد و ۴۸ میلیون کاربر ایرانی در این شبکه به کنشگری میپردازند. درحقیقت حجم بیش از نیمی از جمعیت جامعه ایران در اینستاگرام عضو بوده یا هستند این درحالی است که شبکه اجتماعی اینستاگرام برای تحلیل افکار عمومی مردم پرکاربرد است. همچنین در شبکه اجتماعی اینستاگرام کاربران با بیش از هفت هزار پیج با دنبال‌کننده بیش از
۵۰۰ هزار کاربر و بیش از هزار پیج با دنبال کننده بیش از یک میلیون به فعالیت میپردازند. افزون بر این لازم به اشاره است که کاربران این شبکه اجتماعی در طول یک سال بیش از یک میلیارد محتوا تولید میکنند که در قیاس با شبکه اجتماعی تلگرام و توییتر رقم قابل توجهی است.
مزیت افکارسنجی در شبکههای اجتماعی
در داده کاوی یا تحلیل داده شبکه اجتماعی به صورت کلی از یک دیدگاه می‌توان بخش‌های مهمی مرتبط با حوزه ی محدودی از علوم اجتماعی در نظر گرفت. ابتدا پیش‌بینی کنش افراد در رویدادهای اجتماعی، اقتصادی و یا سیاسی است، در مقام دوم ذائقه‌سنجی، افکارسنجی بر اساس دادههای شبکههای اجتماعی یکی از دستاوردهای حائز اهمیت در علوم اجتماعی است.
به صورت کلی شش مزیت برای افکارسنجی مبتنی بر شبکههای اجتماعی می‌توان بیان کرد اما قبل بیان این مزیت‌ها ذکر چند نکته ضروری است.
نکته اول: پیش فرض این است که افکارسنجی مبتنی بر بیگ‌دیتا شبکههای اجتماعی انجام گردد (یعنی افکارسنجی بر اساس دادههای زیاد، فراوان و یکنواخت و استاندارد شده).
نکته دوم: هر بستری با توجه به مختصات و ویژگیهای منحصر به فردش مناسب برای موضوعات و مطالعه‌های به خصوص است، برای افکارسنجی عمومی نمی‌توان از هر بستری استفاده کرد.
نکته سوم: انتخاب بستر یا شبکهی اجتماعی مورد مطالعه باید متناسب با ویژگیهای و مختصات دیجیتال آن کشور باشد، مثلا در ایران ممکن است در برخی موضوعات و کیس‌های مطالعاتی اینستاگرام مناسب باشد و در یک کشور عربی فیسبوک و در یک کشور دیگر یک بستر متناسب دیگر مناسب باشد و در یک موضوع دیگر گروههای یک پیامرسان.
نکته چهارم: افکارسنجی در شبکه اجتماعی نیازمند داشتن دانش و تجربه و مهمتر از همه داشتن بیگ دیتا و مهارت و سواد داده کاوی است، پس نمی‌توان با خواندن چند صفحه مجازی افکارسنجی علمی انجام داد و به نتایج آن بسنده کرد. با در نظر گرفتن این موضوعات می‌توان مزیت افکارسنجی مجازی مبتی بر شبکههای اجتماعی را این گونه بیان کرد.
اول: در فضای مجازی امکان دسترسی به حجم بسیاری از نظرات محیا است، یعنی شما می‌توانید به یک میلیون نظر در مورد انتخاب شدن فلان مسئول کشور و یا تجربه استفاده از یک کالا به صورت لحظه‌ای دسترسی پیدا کنید در صورتی که در روش‌های سنتی شما به یک نمونه‌گیری و نهایتا به چند ده هزار نظر از یک کشور هشتاد میلیونی دسترسی دارید و به بیان بهتر در افکارسنجی مجازی امکان تمام شماری در بعضی موراد محیا است.
دوم: دسترسی لحظه‌ای مزیت دیگر افکارسنجی شبکههای اجتماعی نسبت به افکارسنجی سنتی است، به صورتی که شما می‌توانید در زمان کوتاهی بعد از وقوع یک رویداد، افکار مردم و جامعه را نسبت به آن رویداد مورد بررسی قرار دهید. مثلا در انتخابات بلافاصله بعد از برگزاری مناظره می‌توان متوجه شد در ذهن جامعه چه کسی با چه موضوعی توانسته پیروز مناظره باشد. و یا در یک محصول تجاری که با تغییر ظاهر در بازار توزیع شده با سرعت دید چه تغییری در نگاه مصرف‌کننده ایجاد کرده است.
سوم: سرعت در نتیجه گیری دیگر مزیت افکارسنجی شبکه های اجتماعی است، به صورتی که یک پروژه فشرده در مورد نظر سنجی یک رویداد سیاسی ممکن است یک هفته زمان ببرد که این زمان در صورتی است که کل پروژه با فشار کاری زیاد باشد وگرنه در حالت عادی پروژه ها افکارسنجی و نظر سنجی با روش های سنتی چندین هفته یا ماه زمان می خواد، صورتی که در افکارسنجی فضای مجازی شما می‌توانید در کمتر از یک روز نتایج انتخابات را با آخرین تغییرات پیش‌بینی کنید.
چهارم: آنچه همه ما در فضای مجازی به راحتی مشاهده می‌کنیم اظهار نظر آزاد کاربران در مورد موضوعات مختلف است، کافی است در یک موضوع مثلا سیاسی یک جستجوی ساده در فضای یک شبکه اجتماعی مجازی داشته باشیم، قابل رویت است همه نظرات آزادانه از همسوترین نظرات تا مخالف‌ترین نظرات بیان میگردد، از طرف دیگر با توجه به فضایی که کاربر احساس راحتی می‌کند و فکر می‌کند هویتش محفوظ است بدون استرس‌ها و خطاهای پیمایش آنچه در واقع نظرش هست بیان کند.
بگذارید راحت‌تر منظورمان را بیان کنیم، وقتی یک مصاحبه کننده از افراد بپرسد آیا در یک رویداد سیاسی مانند انتخابات شرکت می‌کنید اکثر افراد می‌گویند شرکت میکنند درصورتی که در فضای انتخابات شاید مشارکت حقیقی شصت درصد باشد، یعنی بعضی از افراد با اینکه در انتخابات شرکت نخواهند کرد اما به دلایل مختلف نظر خودشان را در مصاحبه مخفی میکنند که تا حدودی باعث خطا درنتیجه میگردد. در صورتی که در فضای مجازی با توجه به امکان مجهول کردن هویت این خطا در سطح پایینی قرار دارد.
پنجم: در شرکت‌هایی که تا به حال در این حوزه مشغول به فعالیت بوده‌اند شاهد تلاش‌های قابل توجهی در جهت کمک گرفتن از هوش مصنوعی در موضوع علم داده بوده و هستیم. به صورتی که هوش مصنوعی بتواند با خوانش محتوا جهت‌گیری و یا موضوع یک محتوا و یا متن را به صورت کمی یا کیفی سنجش کند و یا در بعضی موارد تحلیل احساسات محتوا یا کاربران را اجرایی کند.
هرچند در حال حاضر در سطح تحقیقات قرار دارد اما با توجه به پیشرفت‌های پیش رو بعید نیست به زودی در علم “هوش مصنوعی” این مهم محقق شود.
ششم: جامعیت تحقیقات افکارسنجی در فضای مجازی که با توجه به فضای امروز مردم در مورد همه آن چیزی که سهمی در افکار عمومی داشته باشد در شبکههای اجتماعی تولید محتوا میکنند، به صورتی که در طول یک روز چندین میلیون توییت، چندین میلیون پست تلگرام و چندین میلیون پست در اینستاگرام توسط کاربران ایرانی تولید میشود، این تعداد محتوا نشان می‌دهد تعداد قابل توجهی از افراد فعال جامعه در شبکههای اجتماعی حضور دارند و اظهار نظر میکنند.
استراتژی‌های پیش‌بینی
تحلیل مسیر کلان دادهها
فرآیند تحلیل کلان دادهها بیانگر شیوه‌ها و تکنیک‌هایی است که به پردازش و تحلیل دادههای خام در مقیاس وسیع میپردازد. دادههای خام به صورت‌های مختلف در مجرای فضای مجازی موجود است که با برچسب زدن، تحلیل و بررسی امکان ادراک و مطالعه آنان فراهم میگردد. در همین راستا ابتدا نرمالسازی دادههای خام صورت میگیرد. درواقع این مرحله اقدام به یکدست‌سازی دادهها در فضای مجازی میپردازد. به عبارتی کلیه‌ی دادههای مرتبط با مسئله در فضای مجازی مورد پردازش قرار میگیرد و در انتها نیز گزینش دادهها صورت میگیرد. این گزینش به شیوه‌های مختلف انجام میگیرد که عبارتند از تحلیل محتوا، تحلیل شبکه، تحلیل کاربر، تحلیل احساسات، تحلیل جریان و غیره.
کلان دادهها، استراتژی‌ها
در جهان پیرامون ما همواره دادهها و اطلاعات زیادی در دسترس بوده و هست ما با این حال مورد استفاده قرار نگرفته و بعضا نمی‌گیرد. با ظهور و بروز علم داده، دادههای خام در فضای مجازی در محوریت قرار گرفت و تحلیل‌ها و ارزیابی‌های گوناگون سبب بهره‌برداری و بهینه‌سازی از این دادهها گردید.
تحلیل محتوا: درواقع این استراتژی کیفی درصدد است تا با بهره‌گیری از متون منتشر شده در فضای مجازی به تجزیه و واکاوی بینش کاربران در مورد مسئله‌ی پژوهش بپردازد. به عبارتی نگرش افکار عمومی در حوزههای مختلف عمومی در نسبت با مسئله مشخص و تعیین میگردد. درواقع نگاهی جهان شمول با استفاده از این استراتژی به رخدادها و جریان‌های سیاسی، اجتماعی و تجاری جامعه ایجاد میگردد.
تحلیل شبکه: تحلیل شبکههای اجتماعی (Social Network Analysis) که برخی اوقات به اختصار به آن SNA هم گفته میشود بیانگر منظوم‌های از خطوط ارتباطی متصل به یکدیگر است. تحلیل شبکه یکی از شیوه‌های نوین برای تحلیل کلان دادهها در شبکه اجتماعی است. تحلیل شبکه هشتگ‌ها، شبکه کلمات کلیدی، شبکه انتشار محتوا و تحلیل شبکه کاربران از جمله تحلیل‌هایی است که در این دسته قرار میگیرد. اهمیت استفاده از شبکه، مدل‌سازی دقیق دادهها به صورت همه فهم و آسان است.
تحلیل کاربر: از شیوه‌های دیگر برای تحلیل کلان دادهها، تحلیل کاربر است که شامل تحلیل کنش کاربر و تحلیل گرایش کاربران است. انبوه دادههای موجود در شبکههای اجتماعی از طریق کاربران فضای مجازی تولید میشود به همین سبب برای تحلیلگران این امکان فراهم میگردد تا از طریق ارزیابی و واکاوی مضامین و تمهای تولید شده، کنش‌ها و گرایش‌های کاربران ادارک گردد. این شیوه درواقع مبتنی بر سنجش افکار و نظرات کاربران فضای مجازی است. به عبارتی می‌توان بیان کرد که در این بخش افکار سنجی صورت میگیرد.
تحلیل احساسات: در این تحلیل، احساسات کاربران فضای مجازی مورد مطالعه و ارزیابی قرار میگیرد. ارزیابی کلی احساسات کاربران فضای مجازی از قبیل غم، اندوه، شادی و غیره مورد واکاوی قرار میگردد و افزون بر این احساسات کاربران در نسبت با رخدادها و مسائل مختلف مورد بررسی قرار میگیرد.
تحلیل جریان‌ها (جریانشناسی): نگاه همه جانبه و همچنین دسترسی به حجم انبوه دادهها این امکان را برای تحلیلگران فضای مجازی فراهم مینماید تا لایهها و سطوح مختلف جامعه را شناسایی نمایند. به عبارتی کلان دادهها ابزاری متمم و جانشین ابزار کلاسیک برای مطالعه جامعه در حوزههای مختلف است.
آیندهپژوهی: هم‌اکنون آیندهپژوهی علم نوظهوری است که کارکردهای کثیری در جامعهی جهانی دارد. آینده‌انگاری به‌معنای دوراندیشی در مورد خلأها، چالش‌ها و جریان‌ها مبتنی بر کلان دادهها است. اهمیت این امر در این است که چشمانداز کلان نسبت به مسئله ایجاد میگردد و در عین حال در تصمیمگیری‌های سخت و هوشمند برای برنامه‌ریزان موثر است. به عنوان نمونه با بهره‌گیری از کلان دادهها شناسایی مسائل و مشکلات در حوزه آسیب‌های اجتماعی منجر به ایجاد بصیرت و آگاهی و در نهایت اتخاذ تصمصیم مطلوب میگردد.
الگوی تجویز: در الگوی تجویز، ارائه پیشنهاد در مورد مسئله پژوهش صورت میگیرد. این ارزیابی به وسیله مقایسه ویژه و خاص با مورد پژوهش به اصطلاح حریف/ رقیب سنتی و با زمینهی کلی مورد پژوهش صورت میگیرد. در الگوی تجویز، نقاط قوت و ضعف در مورد موضوع بررسی میگردد و این امر این امکان را فراهم مینماید که پیشنهاد عملیاتی مبتنی بر مزایا و معایب موضوع مورد مطالعه تدوین گردد.
