محسن فینی زاده | دانشجوی دکتری ارتباطات و مدیر مرکز پژوهشی بتا
در دنیای امروز، شبکه های اجتماعی نقش بسیار مهمی در روابط مردم سرتاسر جهان ایفا می کنند. به طوری که به جزئی جدایی ناپذیر از زندگی بیشتر مردم تبدیل شده اند. به طور کلی، جوامع مختلف تحت تأثیر تحولات بسیار عظیم علمی-تکنولوژیک به سمت جامعه اطلاعاتی یا جامعه شبکهای در حال حرکتند. جامعه شبکهای، جامعهای است که ساختار آن متاثر از فناوری است. در جامعه شبکهای، جوامع با چالشهایی چون نابرابری اجتماعی، هویتهای جدید، تمایزپذیری، شالودهشکنی و شکلگیری هویت سیال و غیره رو به رو شدهاند. به نظر می رسد به علت وجود این چالشها انسجام اجتماعی و هویتی در جامعه اطلاعاتی و به خصوص در کشورهای در حال توسعه مانند ایران متزلزل شده است.
فرآیند جهانی شدن با گسترش قلمرو روابط زندگی اجتماعی دنیای اجتماعی افراد را بسیار بزرگتر می کند و احساس کنترلناپذیر شدن چنین دنیایی را در آنها بهوجود میآورد. شبکههای اجتماعی مجازی به لحاظ عمومیت یافتن در میان کاربران و با گستره وسیع جغرافیایی در درون مرزهای ملی، تبدیل شدن به یک ارتباط خصوصی و شخصی و فارغ بودن از هر نوع کنترل از سوی مراجع قدرت، بهوسیلهای بیبدیل در عرصه ارتباطات تبدیل شدهاند و زمینههای تأثیرگذاری خارج از کنترل دولتها و نهادهای قدرت را در جوامع بهوجود آوردهاند.
نکته ای در این جا قابل ذکر است، متاسفانه در کشور ما مفهوم «فضای مجازی» مفهوم جا افتاده ای است، این درحالی است که چندی از پژوهشگران علوم اجتماعی معتقدند این مفهوم باید به «حقیقت مجازی» تغیر عنوان یابد. منظور این است که نباید این فضا را دست کم گرفت و آن را جایی دور افتاده از جامعه دانست که هرچه در آن اتفاق می افتد و گفته میشود مجازی و غیر واقعی است. بلکه حقیقتی است که یا در جامعه نمود پیدا کرده یا میکند و یا واقعیتی از جامعه است در آن فضا نمود یافته. این نظر بر اهمیت تام و تمام آنچه در کشور ما به غلط فضای مجازی نامیده میشود، صحه میگذارد.
اینستاگرام نیز به عنوان یکی از این شبکه های حقیقت مجازی فراگیر در ایران ، یکی از بسترهایی است که مانند هر چیز دیگری که ساخته ذهن و دست بشر است میتواند قابلیت ها و تاثیرات و مثبت و منفی داشته باشد. از این رو شناخت کافی نسبت به فضای غالب دراین شبکه اجتماعی ضروری می باشد و سیاستگذاران فرهنگی باید اشراف کامل نسبت به نوع محتوا و تأثیرگذاران در اینستاگرام را کسب نمایند.
دنیای اینستاگرام با دنیای تلگرام و توییتر متفاوت است. لازم به اشاره است که مختصات هر شبکه اجتماعی منحصر به فرد است. به عبارتی با وجود اشتراکات موجود در شبکههای اجتماعی، ژانرهای هر شبکهی اجتماعی با شبکههای اجتماعی دیگر متفاوت است. صفحه اینستاگرام با افکار عمومی مردم و زندگی روزمره مرتبط است. فهم و درک چشمانداز کلی مردم جامعه بهوسیله ارزیابی این فضا میسر میگردد. ژانرهای اینستاگرام عبارتند از: عکاسی، آشپزی، طرفداران سلبریتیها، اینفلوئنسرها، انگیزشی و غیره. همچنین اینستاگرام قابلیت متعددی دارد که شامل: هشتگ زدن(برچسبگذاری پستها)، جستوجو و کشف مطالب و تصاویر، منشن(اشاره کردن)، کالکشن، کامنت، کپشن، لایو،استوری و غیره.
اینستاگرام شبکه اجتماعی اشتراک گذاری عکس و ویدئو است که این امکان را به کاربران خود می‌دهد که عکس‌ها و ویدئوهای خود را علاوه بر محیط کاربری خود دراینستاگرام در دیگر شبکههای اجتماعی نیزبه اشتراک بگذارند. کاربران همچنین می‌توانند از فیلترهای دیجیتال برای عکس هایشان استفاده کنند. اینستاگرام بوسیله کوین سیستروم و مایک کرایگر خلق و در اکتبر ۲۰۱۰ راه‌اندازی شد و فیسبوک در آوریل ۲۰۱۲ اینستاگرام را خریداری کرد.
اینستاگرام به عنوان یک رسانه اجتماعی تا دسامبر ۲۰۱۰ در حدود یک میلیون کاربر داشت. کاربران فعال آن در آوریل سال ۲۰۱۲ به بیش از ۱۰۰ میلیون و در دسامبر ۲۰۱۴ به بیش از ۳۰۰ میلیون رسیدند. این روند رشد ادامه پیدا کرد به صورتی که تنها طی مدت دو سال توانست تعداد کاربران خود را از ۳۰۰ میلیون نفر به ۶۰۰ میلیون نفر افزایش دهد. طبق آمار تعداد کاربران اینستاگرام از ۴۰۰ به ۵۰۰ میلیون نفر حدود ۹ ماه به طول انجامید و در عرض شش ماه از ۵۰۰ میلیون نفر به ۶۰۰میلیون نفر افزایش یافت. در ژوئن ۲۰۱۸ تعداد کاربران این شبکه مجازی به بیش از یک میلیارد نفر در جهان رسیده است. این روال در سال ۲۰۲۱ به حدود یک میلیارد و دویست میلیون و در حال حاضر به یک میلیارد و چهارصد میلیون کاربر در سطح جهان رسیده است.
در اینستاگرام بیشتر افراد مشهور با عنوان سلبریتی (هنرمندان، مدل ها و…) صفحات پر مخاطب دارند و فضای غالب اینستاگرام در دست این افراد است. به عبارتی تأثیرگذارترینها در این شبکه اجتماعی متعلق به همین افراد میباشد. موضوعات غالب در این شبکه اجتماعی موضوعات فرهنگی و اجتماعی است. در آمد اصلی صاحبان صفحات در اینستاگرام در وهله اول تبلیغات و در سطح دوم خرید و فروش صفحات پر دنبال کننده (با دنبال کننده بالا) است.
محبوبیت این برنامه در ایران سبب شده رشد آن همچنان ادامه داشته باشد. طبق آمار مرکز پژوهشی بتا تعداد کاربران اینستاگرام از ۲۴ میلیون کاربر در سال ۹۶ به ۴۸ میلیون کاربر در سال ۱۴۰۰ رسیده است. یعنی در طی ۴ سال رشد دو برابری داشته است. بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که رشد فالوور کاربران برتر شامل سلبریتیها و اینفلوئنسرهای اینستاگرام نسبت به کاربران معمولی این برنامه، افزایش قابل توجهی داشته است. به طوری که بر اساس گزارش مرکز پزوهشی بتا دنبال‌کنندگان سلبریتیها در طی دو تا سه سال اخیر گاها به ۵تا۱۰ برابر هم رسیده‌اند.
آمارها بیانگر این است که در سال ۱۴۰۰ چهل و هشت میلیون کاربر ایرانی در این شبکه به کنشگری میپردازند که در حال حاضر این تعداد افزایش یافته است. درحقیقت بیش از نیمی از جمعیت جامعه ایران در اینستاگرام عضو هستند این درحالی است که شبکه اجتماعی اینستاگرام برای تحلیل افکار عمومی مردم کاربرد دارد. همچنین در شبکه اجتماعی اینستاگرام کاربران با بیش از پنجاه صفحه با دنبال کننده بیش از ۳ میلیون کاربر و بیش از هزار صفحه با دنبال کننده بیش از یک میلیون به فعالیت میپردازند. به عبارتی از مجموع ۴۸ میلیون کاربر، برخی از پیجهای اینستاگرام( با وجود پیجهای متنوع در اینستاگرام) بیش از ۳ میلیون دنبال کننده دارند. افزون بر این لازم به اشاره است که کاربران این شبکه اجتماعی در طول یک سال بیش از یک میلیارد محتوا تولید میکنند که در قیاس با شبکه اجتماعی تلگرام و توییتر رقم قابل توجهی است.
آنچه بایستی در مورد اینستاگرام بیشتر مورد توجه قرار بگیر سطح کاربران پر نفوذ است، در حال حاضر بررسی های مرکز پژوهشی بتا نشان می دهد بیش از ۷هزار اکانت ایرانی با بیش از ۵۰۰هزار دنبال کننده فعالیت می کنند که در سطح اینفلوئنسرها در میان بقیه شبکه های اجتماعی مانند توییتر یا تلگرام بی نظیر است.
در این گزارش به تحلیل و بررسی پیج ها و صفحات اینستاگرام ایرانی می پردازیم که بیش از پانصد هزار دنبال کننده دارند.
با بررسی کاربران بیش از ۵۰۰هزار نفر دنبال کننده که در حقیقت کاربران برتر و پر نفوذ اینستاگرام به حساب می یان حدود یک سوم که سی و یک درصد است را سلبریتی ها که شامل بازیگران،خواننده، طنز پرداران، هنرمندان مطرح و… می شوند را تشکیل میدهندف بعد از سلبریتی ها صفحات طنز و سرگرمی حدود یک پنجم صفحات پرنفوذ را با بیست در صد از کل صفحات بیش از ۵۰۰هزار دنبال کننده را به خود اختصاص داده است.
در رتبه سوم صفحات دانستنی و آموزشی قرار دارد که حدود یازده درصد از این صفحات می باشد، صفحاتی که با موضوعات علمی و دانستی و همچنین آموزش در موضوعات مختلف فعالیت میکنند و توانسته سومین موضوعی باشند که بیشترین صفحات پر نفوذ را دارد. در جایگاه بعد با حدود هشت درصد صفحاتی قرار دارند که به صورت فروشگاهی و یا با محوریت تبلیغات تخصصی و معرفی محصول فعالیت می کنند، در حقیقت تعداد زیادی از صفحات پر نفوذ به تبلیغات مشغول هستند اما این صفحات کار کرد تخصصی دارند، همچین برندهای مطرح مانند اسنپ ، میهن و… در این گروه قرار دارند.
صفحات مربوط به ورزشکار های سطح بالا و همچنین صفحات با موضوع فعالیت ورزش در کنار صفحات رسمی و هواداری تیم هیا ورزشی با سهم هفت درصدی در این گروه قرار می گیرد. بلاگر ها که بیشتر اینستاگرام محل تولید و رشد شخصیت مجازی آنها هستند با سهم شش درصد در جایگاه بعدی قرار دارند.
همچنین رسانه که شامل رسانه های فارسی زبان داخلی و خارجی می شوند با سه درصد و همچنین صفحات با موضوع فرهنگ، هنر و ادبیات در کنار صفحات موسیقی و صفحاتی با محوریت روانشناسی و توسعه شخصی و صفحات آشپزی هر کدام با سهم دو درصدی در نیمه پایین موضوعات اصلی صفحات پر نفوذ اینستاگرام قرار دارند.
صفحات سیاسی و شخصیت های سیاسی و همچنین صفحات مذهبی و شخصیت های شاخص مذهبی در کنار صفحاتی با موضوع پزشکی و سلامت و صفحاتی با محوریت طراحی داخلی و دکوراسیون و صفحاتی که به صورت تخصصی به موضوع سفر و گردشگری می پردازند هر کدام به صورت جدا گانه با سهم یک درصدی در انتهای این نمودار قرار دارند.
شما می توانید متن منتشر شده در خبرگزاری فارس در تاریخ ۷ تیر ماه ۱۴۰۱ را در اینجا
در خبرگزاری برنا در تاریخ ۲۹ خرداد ماه ۱۴۰۱ را در اینجا
در خبرگزاری تجارت فردا در تاریخ ۲۸ خرداد ماه ۱۴۰۱ را در اینجا
و در خبرگزاری اعتماد در تاریخ ۷ تیر ماه ۱۴۰۱ را در اینجا بخوانید
